Frants Kafka: Jarayon

«Jarayon» oson o‘qiladigan roman emas. O‘qish murakkab, tushunish uchun mehnat qilish kerak. Tahlil uchun esa vaqt lozim. Mutolaaga kirishar ekansiz, chalg‘ishingiz yoki diqqatsizligingiz butun jarayonni qayta o‘qishga «majbur qilishi» mumkin. Jumla tuzilishi, tasvirlar, yondashuv boshqa qaysidir yozuvchi uslubini eslatmaydi. Buni adibning o‘zi «Yozganlarim g‘alati», deya izohlagan. Erix Fromm «Jarayon»ni eng uzun tush, deb ta'riflagani bejiz emas. Chunki Yozef to‘xtab qolgan vaqtning harakatlanishi, ya'ni jarayonga aylanishini uzoq kutadi. O‘zining hibsga olinish sababini tushunib yetmagan asar qahramoni nafaqat tush va hush oralig‘ida yashaydi, balki qarshisidagi savollarga javobni ham hayotdan emas, tushdan izlaydi... Nihoyat, topadi! Mutolaadan so‘ng amin bo‘lasizki, Frants Kafka murakkab uslubga ega yozuvchi sifatida tush va hush oralig‘idagi yagona haqiqatni – «Jarayon»ni ortiqcha bo‘yoqlarsiz, adolat tarozisida dunyoga keltirgan!